Stambuł. Wspomnienia i miasto | O. Pamuk

Gdyby każdy pisarz umiał tak opisać rodzinne miasto i wspomnienia jak Pamuk, życie byłoby znacznie lepsze, ponieważ znacząco spadłaby liczba książek nudnych. Choć opisana historia jest silnie związana ze Stambułem, to nie jest to książka o mieście, tylko autobiografia mocno skupiona na osobie pisarza. Ale wciąga od pierwszych stron.

Stambuł, czyli stolica Turcji, to miasto dzieciństwa i młodości autora, jego tożsamości kulturowej i prywatnych fascynacji. Miasto, które miało aktywny udział w tym, kim się stał, które pokazało mu ścieżkę i pomogło podjąć decyzję, dotyczącą jego przyszłości.

Miasto i wspomnienia

Zaczyna się magnetyzująco. Pamuk nakreśla historyczne zaszłości stolicy Turcji, ale robi to przy okazji osobistych anegdot z dzieciństwa. Na przykład dokładnych i plastycznych opisów pomieszczeń jego domu, uzupełnionych opowieściami o tradycjach, które miały wpływ na ten wygląd i przedmioty stojące na półkach jak “w muzeum”. 

Zmiany, jakie przechodził Stambuł, Pamuk opisywał poprzez wydarzenia, np. zabawy z bratem, które polegały na wymienianiu kolejno otwieranych i zamykanych biznesów w konkretnym miejscu. Język tych wspomnień jest przejrzysty, wątki prywatne. Wszystko to razem sprawia, że trudno się od jego opowieści oderwać, a Stambuł nabiera osobistego znaczenia.

Stolica imperium w upadłości

Wspomnienia z dzieciństwa, jak to wspomnienia z czasów beztroski, są szczęśliwe. Nie pamięta się złych rzeczy, a nawet jeśli, to czas wymazuje z nich emocje. Ale punkt widzenia dorosłego Pamuka, spisującego wspomnienia poszerza horyzonty dziecka. Nadaje głębsze znaczenie rzeczom widzianym w przeszłości: Stambuł był kiedyś stolicą imperium, a teraz upadał. 

Fascynująca jest historia imperium osmańskiego, do której Pamuk wciąż w ten czy inny sposób nawiązuje. Mówi z żalem za utraconą wielkością, ale bez wywyższania się nad inne narody. Autor pisze, że nie czuł się „okaleczony” tym upadkiem. Warto jednak pamiętać, że pochodził z bogatej rodziny i ten upadek dotyczył go jakby mniej. 

Melancholia upadku

Pamuka interesuje głównie hazun, czyli uczucie melancholii związane z powolnym podupadaniem narodu po wiekach jego siły i świetności. Jest to motyw przewodni całej książki i wpływa znacząco na samego autora, który pochłania ten smutek i go w sobie przeobraża.

Bardzo ciekawie opowiada o europeizacji Turcji; dlaczego nastąpiła, i że bardziej przypominała próby zapomnienia o smutnej przeszłości i zubożeniu, niż dążeniu do nowoczesności, z którą utożsamiano zdobycze zachodniej Europy i Stanów. 

Właściwie, jak się dłużej zastanowić, to można wspomnienia Pamuka momentami uznać jako uniwersalne, przypominające każde inne wielkie miasto. Podobne do innych problemy i narzekania, ukazane przekrojowo przez ostatnie sto lat. 

Anegdoty i smaczki

Oprócz wspomnień o smutku są też w tej książce fascynujące historie o mieście i ludziach, które mnie zaskoczyły. M.in. opisy pożarów drewnianej zabudowy, które mieszkańcy oglądali z przyjemnością (!), czy wspomnienia z wypadków statków w cieśninie. Pamuk opisuje to prosto, ale spektakularnie. W każdym razie, na mnie zrobiło to wrażenie.

Z jednej strony dobrze jest zobaczyć to miasto w XX wieku oczami jego ówczesnego mieszkańca. Ale z drugiej strony ta książka nie jest właściwie o Stambule ani upadku Turcji, tylko o Pamuku, z którym Stambuł jest nierozerwalnie związany. To właśnie miasto, wedle historii autora sprawiło, że został pisarzem, i o tym jest ta książka. 

Może Cię także zainteresować: Osobisty przewodnik po Pradze | Hajstry

Tytuł recenzji: Prywatny Stambuł Pamuka
Subiektywna ocena: 8/10
Tytuł: Stambuł. Wspomnienia i miasto
Tytuł oryginału: İstanbul: Hatıralar ve Şehir
Autor: Orhan Pamuk
Tłumaczenie: Anna Polat
Wydawnictwo: Wydawnictwo Literackie
Data wydania: 2016 (pierwsze wydanie: 2003)
ISBN: 9788308060759
Liczba stron: 480